ABD’den Rusya’ya ‘Filtreleme Operasyonu’ Suçlaması

ABD, Moskova yönetimini, Ukrayna’da kontrol altında tuttuğu bölgelerde yaşayan halk üzerinde ‘filtreleme operasyonu’ yapmakla suçladı. ABD Dışişleri Bakanlığı bir süredir Moskova’nın Ukrayna’da yürüttüğü, “gözetleme, sorgulama ve fişleme suretiyle sivil şahısları hapse atma veya sürgüne gönderme” şeklinde tanımlanabilecek ‘filtreleme operasyonu’ konusunu gündeme getiriyordu. Bakanlık, İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) ve Yale Halk Sağlığı Okulu İnsani Araştırmalar Bölümü tarafından yayınlanan iki ayrı rapora istinaden konuyu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na taşıdı. Sivil halka yönelik bu tip uygulamalar Cenevre Konvansiyonu’nun ihlali ve savaş suçu anlamına geliyor.

ABD ve bazı diğer ülkelerin yaptığı acil toplantı çağrısı ile bir araya gelen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu (BMGK), düzenlenen oturumda Rusya’nın filtreleme operasyonları yürüttüğüne dair hazırlanan raporları ve ileri sürülen iddiaları görüştü. BMGK oturumunda konuşan ABD’nin BM Daimî Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield, elde edilen delillerin Rus yetkililerin yaklaşık 900,000 ila 1,6 milyon arasında Ukraynalıyı sorguladığını, gözaltına aldığını ve zorla sınır dışı ettiğini gösterdiğini ve bunların çoğunun Rusya’nın doğusundaki izole bölgelere sürüldüklerini söyledi. Rusya’nın bu operasyon ile bölgede tesis edilecek Rus yönetimine sorun çıkarabileceğini düşündüğü kişileri belirlemeyi amaçladığını savunan Thomas-Greenfield, “Ukrayna yanlısı eğilimler nedeniyle Rus kontrolünü tehdit ettiği düşünülenlerin gözaltına alındığına veya kaybolduğuna dair artan ve güvenilir kanıtlar var” ifadelerini kullandı. 

Rusya saflarında savaşma çağrısını kabul etmeyen kişilere işkence yapıldığını, hapse atıldığını ya da öldürüldüğünü söyleyen büyükelçi çocukların da filtrelemeye tabi tutulduğunu ve “bazılarının ailelerinden alınarak Rusya’da evlatlık verildiğini” ileri sürdü. Büyükelçinin verdiği bilgilere göre, sadece temmuz ayında 1800’den fazla çocuk Ukrayna’dan Rusya’ya transfer edilmiş durumda. Thomas-Greenfield, konuşmasının sonunda Rusya’nın iddiaları reddedeceğine dikkat çekerek bunları ispatlamanın basit bir yolu olduğunu belirtti ve Moskova yönetimine BM müfettişleri, bağımsız gözlemciler ve STK’lara iddialarda belirtilen bölgelere erişim ve inceleme izni verme çağrısında bulundu.

BM İnsan Hakları Genel Sekreter Yardımcısı Ilze Brands Kehris de yaptığı konuşmada, BM’nin Rus yetkililerin Ukraynalı sivilleri “filtreleme” adı verilen bir sürece tabi tuttuğunu doğruladığını söyledi. Kehris, Rus silahlı kuvvetleri ve bağlantılı silahlı grupların filtreleme sırasında, sivillere çıplak arama da dahil olmak üzere zorla üst aramaları yaptığını ve kişisel özgeçmişleri, aile bağları, siyasi görüşleri ve bağlılıkları hakkında ayrıntılı sorgulamalara tabi tuttuğunu dile getirdi. Kehris, BM İnsan Hakları Ofisi’nin mobil cihazlar da dahil olmak üzere kişisel eşyaları incelediğini, kişisel kimlik verileri, resimler ve parmak izleri topladıklarını belirtirken, ülkelerinin silahlı kuvvetleri veya devlet kurumlarıyla bağları olduğu veya Rusya karşıtı görüşlere sahip olduğu algılanan Ukraynalı sivillerin keyfi olarak gözaltına alındığı, işkence gördüğü veya kaybolduklarını içeren vakaları belgelediğini söyledi.

Kremlin iddiaları reddederken suçlamaları ‘yeni bir dezenformasyon kampanyası’ olarak nitelendirdi. Toplantıda konuşan Rusya’nın BM Daimi Temsilcisi Vassily Nebenzia, Batılı ülkeleri Rusya’yı karalamakla suçladı. Nebenzia, 600 bini çocuk olmak üzere 3,7 milyondan fazla Ukraynalının Rusya’ya veya doğu Ukrayna’daki Rus kontrolündeki ayrılıkçı bölgelere gittiğini, ancak “hapishanelerde tutulmadıklarını” ileri sürdü. Yayınlanan raporlar, Rus yetkililerin Ukrayna’da ele geçirdikleri bölgelerde yaşayan Ukraynalı sivillerin nasıl filtrelemeden geçirildiklerini detaylı bir şekilde anlatıyor. 

Yale raporuna göre Rus güçlerinin ele geçirdiği bölgelerdeki sivil halk yaşadıkları yerlerden çıkartılarak filtreleme için belirlenen bölge ve kamplara yönlendiriliyor. Yol üzerinde bulunan kontrol noktalarında ilk sorgulamadan geçirilen siviller filtreleme alanına geldiklerinde gerekirse zorla çıplak aramaya tabii tutuluyor, şahsi bilgileri ve biometrileri kayıt altına alınıyor, telefonlarına el konuluyor. Uygun görülen siviller filtrelemeden geçtiğini gösteren mühürlenmiş bir belge verilerek salıveriliyor. Şüpheli görülen şahıslar ise fiziksel şiddete maruz kalacak şekilde daha derin bir sorgulamaya alınıyor. Bazı siviller ise ya gönüllü olarak ya da zorla Rusya’ya sevk ediliyor. Bunların çoğu gidecekleri bölge konusunda yanıltılıyor. Tehlikeli görülen şahıslar ise hapse atılıyor. ABD Dışişleri Bakanlığının geçen hafta düzenlediği özel toplantıya katılan ve bahsi geçen raporun hazırlayıcılarından biri olan Dr Emma Gilligan filtreleme operasyonunun Kremlin yöneticileri bilgisi ve gözetimi altında sürdürüldüğünü ve Rusya’nın bu operasyonu yürütürken yüksek teknoloji kullandığını kaydetti.