ABD ve Rusya Arasında Rehine Krizi

Amerikalı bir gazetecinin geçen hafta Rusya’da gözaltına alınmasına tepkiler artıyor. Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) tarafından casusluk suçlamasıyla gözaltına alınan Wall Street Journal (WSJ) muhabiri Evan Gershkovich’in Moskova’da çıkarıldığı mahkeme tarafından tutuklanmasının ardından bir açıklama yapan Dışişleri Bakanı Blinken, tutuklanmasının haksız olup olmadığını belirleme süreci üzerinde çalıştıklarını söyledi. WSJ, muhabiriyle ilgili iddiaları şiddetle reddederken Gershkovich’in serbest bırakılmasını talep etti. Dünya çapındaki diğer üst düzey haber kuruluşları da gözaltını kınayarak muhabirin serbest bırakılmasını istedi.

ABD basını suçlamalara ilişkin şimdiye kadar hiçbir kanıt sunulmadığını aktarırken FSB’den yapılan açıklamaya göre Amerikalı muhabir doğrudan ABD hükümetine çalıştığı şüphesiyle gözaltına alındı. Rusya Federal Güvenlik Servisi’ne bağlı bir hapishanede tutulan Gershkovich bir askeri fabrika hakkında devlet sırrı olarak sınıflandırılmış bilgileri toplamakla suçlanıyor ve bu nedenle hakkında ceza davası açılmış durumda. Bahsi geçen fabrikanın adı veya nerede olduğu belirtilmezken gazetecinin “gizli bilgileri elde etmeye çalışırken” Yekaterinburg şehrinde gözaltına alındığı kaydedildi. Rus medyasında göre, Moskova Lefortovskiy Mahkemesi’nde yapılan duruşma neticesinde Moskova bürosunda muhabir olarak çalışan Gershkovich’in  29 Mayıs’a kadar tutuklu kalmasına karar verilmiş.

Dışişleri Bakanı Blinken hafta başında Rus mevkidaşı Lavrov’la bir telefon görüşmesi yaparak Rusya’nın “kabul edilemez şekilde Amerikan vatandaşı bir gazeteciyi gözaltına alması konusunda ABD’nin ciddi endişe duyduğunu” iletmişti. Blinken, Gershkovich’in yanı sıra uzun süredir Rusya’da tutuklu bulunan ABD vatandaşı Paul Whelan’ın da derhal serbest bırakılması çağrısında bulundu. Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Ryabkov ise tutuklanan gazetecinin ABD ile mahkûm değişimi kapsamına alınması konusunda henüz çok erken olduğunu dile getirerek mahkeme sonucunun beklenmesi gerektiğini belirtti ve “geçmişte gerçekleşen bazı değişimler halihazırda cezalarını çekmekte olan kişiler içindi” ifadelerini kullandı.

Blinken-Lavrov görüşmesine ilişkin Rus medyasında verilen açıklamada ise Blinken’ın   Gershkovich’in casusluk yaptığı şüphesiyle Rusya’da tutuklanmasını gündeme getirdiği belirtildi. Lavrov’un Gershkovich’in gazetecilik kisvesi altında devlet sırrı taşıyan gizli bilgiler elde etmeye çalışırken suçüstü yakalandığını dile getirdiği ve gazeteci hakkındaki kararın mahkeme tarafından verileceğini kaydettiği aktarıldı. Açıklamada ayrıca “Rus makamlarının Rusya Federasyonu’nun yasalar ve uluslararası yükümlülükler uyarınca aldığı kararlara saygı duyulması gerektiğine Blinken’ın dikkati çekildiği ve Washington’daki yetkililerin baskısı ve Batı medyasının bu davaya siyasi bir hava katma niyetiyle gürültü çıkarmasının kabul edilemez olduğu vurgulandı” ifadeleri kullanıldı.

Tutuklamayla ilgili Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada Gershkovich’in ailesiyle temasa geçildiği ve gazetecinin konsolosluk erişimi için de Rus hükümeti ile doğrudan temas kurduğunu aktararak, “Amerikan vatandaşlarının Rus hükümeti tarafından hedef alınması kabul edilemez. Gershkovich’in tutuklanmasını şiddetle kınıyoruz” ifadesine yer verdi. Beyaz Saray Sözcüsü Karine Jean-Pierre, “Rus hükümetinin gazetecileri ve basın özgürlüğünü hedef alma ve baskı yapmaya devam etmesini kınıyoruz” diyerek hükümetin Amerikan vatandaşlarının Rusya’ya seyahat etmeme uyarısını dikkate alması gerektiğini bildirdi. Jean-Pierre, “Dışişleri Bakanlığı’nın da tavsiye ettiği gibi Rusya’da ikamet eden veya bu ülkeye seyahat eden ABD vatandaşları derhal ülkeyi terk etmelidir” uyarısında bulundu.

Rusya’nın Ukrayna işgaline başlamasından bu yana ABD ve Rusya arasında tutuklu takasına ilişkin yeni bir rehine diplomasisi trafiği yaşanıyor. Moskova Ukrayna işgalinin başından bu yana basın organları üzerindeki baskı ve sansürün şiddetini giderek artırmış ve bu alandaki yasalar ve düzenlemeler sıkılaştırmıştı. Ancak, basın özgürlüğüne yönelik kısıtlamalar, şimdiye değin yurt dışı kökenli akredite edilmiş gazetecileri pek etkilememişti. Tutuklama ile birlikte Rusya’nın rehine ve takas diplomasisine yöneldiği değerlendirmesi yapılıyor.

Eski bir ABD Piyadesi olan Trevor Reed Nisan 2022’de yapılan esir değişimiyle serbest bırakılmıştı. Amerikalı kadın basketbolcu Brittney Griner de geçen şubat ayında Moskova havaalanında uyuşturucu madde kaçakçılığı suçlamasıyla tutuklanmış ve mahkemede ifade vermişti. Griner aralık ayında yapılan bir takasla ABD’ye dönebilmişti. Haksız yere tutuklanan her bir Amerikalı için savaşmaları gerektiğini belirten Griner, Biden yönetimine Gershkovich’in evine dönebilmesi için “mevcut tüm araçları” kullanma çağrısında bulundu. Eski deniz piyadesi Paul Whelan ise 2020 yılında Rusya’da casusluk suçlamasıyla 16 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. Whelan halen Rusya’da tutuklu bulunuyor.

Eski ABD Başkanı Donald Trump’ın ulusal güvenlik danışmanı John Bolton, Gershkovich’in tutuklanmasını “devlet terörü eylemi” olarak nitelendirdi. Olayı kasıtlı bir rehin alma olarak tanımlayan Bolton bunun Biden üzerinde baskı oluşturmak için tasarlanmış bir girişim olduğunu ileri sürdü.

Biden yönetiminin tutuklu takasına sıcak bakmasının en önemli nedenleri arasında ihtiyaç duyduğu halk desteğini artırma gayesi olduğu düşünülüyor. Geçen nisan ayında Rusya ile yapılan takas anlaşması ile serbest bırakılan eski asker Trevor Reed örneğinde görüldüğü üzere mahkûm takası halk nezdinde olumlu karşılanıyor. ABD hükümeti, yabancı devletlerin suçsuz Amerikalıları rehin almasını teşvik edebileceği ve haksız yere gözaltına alınan bir Amerikalı ile haklı olarak hüküm giydiği kabul edilen bir yabancı uyruklu arasında sahte bir denklik kurularak takas teklifinde bulunulabileceği endişesiyle uzun süredir mahkûm takaslarına sıcak bakmıyordu. Reed’in Rus pilot Konstantin Yaroshenko ile takas edilmesi gelecekte benzer kararlar alınmasının önünü açmıştı.