Biden Yönetimi Türkiye’ye F-16 Satışını Onayladı

Biden yönetimi, Türkiye’ye F-16 jetlerinin satılmasına onay verdiğini duyurdu. Karar, Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine onay vermesinin ardından geldi. Dışişleri Bakanlığı, uçakların, modernizasyon kitlerinin ve diğer ekipmanın satışına ilişkin 23 milyar dolarlık anlaşmayı Kongre’ye bildirdi. Dışişleri Bakanlığı’nın onayının ardından Kongre’nin önünde itiraz için 15 günlük bir süre bulunuyor. Başkan Biden’ın Kongre’nin dört üst düzey üyesine mektup göndererek, Türkiye’ye F-16 savaş uçağı satışını hızla onaylamaları çağrısında bulunduğu belirtiliyor. Bazı komite üyelerinin satış ile ilgili eleştirileri olsa da ABD’li yetkililer Kongre’nin satışı engellemesini beklemiyor. Bakanlığın Kongre’ye resmi bildirimde bulunması, satışın neredeyse kesin olarak gerçekleşeceği ve Türk-Amerikan ilişkilerin geren önemli bir sorunun giderileceği anlamına geliyor.

Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı’ndan yapılan açıklamada, Türkiye’ye F-16 satışının “Avrupa’da siyasi ve ekonomik istikrar gücü olan bir NATO müttefikinin hava kabiliyetini ve birlikte işlerliğini geliştirerek, ABD’nin dış politika hedefleri ve ulusal güvenliğini destekleyeceği” ifade edildi. Satışın eski F-16’lar hizmet süresinin sonuna yaklaşırken Türkiye’nin F-16 filosunu genişletmesini ve modernize etmesini sağlayacağı belirtilirken yeni uçakların NATO misyonlarına katkıda bulunması ve bölgesel güvenliğin korunması amacıyla Türkiye’ye modernize çok rollü muharip uçak filosu sağlayacağı kaydedildi.

Rusya’dan S-400 alması sebebiyle F-35 programından çıkarılan Türkiye, ABD’den 40 adet F-16 savaş uçağı ve 79 adet de modernizasyon kiti satın almak üzere 2021 yılının Ekim ayında talepte bulunmuştu. Dışişleri Bakanlığı iki Kongre komitesine bir yıldan uzun bir süre önce satışla ilgili gayrı resmi bildirimde bulunarak milletvekillerinin inceleme sürecini başlatmıştı. Ancak Kongre, Türkiye’nin jetleri nasıl kullanabileceği ve Türkiye’nin ABD çıkarlarına ters düşen bazı dış politika hamleleriyle ilgili sorularla defalarca bakanlığa geri dönmüştü.

Türkiye’ye F-16 satışı uzun süredir Başkan Biden ve Kongre’deki Demokratlar arasında dış politika konusundaki en ciddi anlaşmazlıklardan biri olarak ön plana çıkıyordu. Biden satışı desteklerken bazı Demokrat senatör ve Kongre üyeleri itirazlarını dile getiriyordu. Biden, Madrid’de gerçekleştirilen NATO liderler zirvesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüşmüş ve Türkiye’ye F-16 satışı konusuna olumlu baktığını dile getirmişti. Biden yaptığı açıklamada, Türkiye’ye F-16 uçaklarını satmaları gerektiğini aksi bir durumun kendi çıkarlarına olmayacağını savunmuştu. 

Biden yönetimi her ne kadar İsveç’in NATO üyeliği ve F-16 satışı arasında bağlantı olmadığını dile getirse de konunun uzmanları ABD Kongresi’nin, Türkiye İsveç’in NATO üyeliğini onaylamadan F-16’ları onaylamayacağına kesin gözüyle bakıyordu. Kongre’yi ikna için hiç çaba sarf etmeyen Biden ise işi sürüncemede bırakmayı tercih ediyordu. ABD medyası Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “İsveç’in NATO üyeliğini F-16 satışına endekslediği” yönünde haberler yapsa da aslında NATO genişlemesini F-16 satışına endeksleyen Türkiye değil Amerikan Kongre’si olmuştu. Senatörler Biden’a bir mektup yazarak Finlandiya ve İsveç üye olmadan F-16 satışına onay vermeyeceklerini belirtmişti.

Erdoğan ve Biden’ın Madrid’de NATO Zirvesi’nde bir araya geldiklerinde F-16 tedariki konusunu ele almış ve görüşmelerin yürütülmesi kararı almışlardı. ABD Dışişleri Bakanlığı iki ülke arasındaki savunma kapasitelerinin entegre edilmesi ve Türkiye’nin karşı karşıya olduğu zorlu tehditlerle başa çıkmak için ihtiyaç duyduğu ekipman ve silahların sağlanması gerektiği yönünde görüş bildirse de Amerikan Kongresi süreç boyunca Türkiye’ye zorluklar çıkarmaya devam etti.

Senato Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı Demokrat Senatör Bob Menendez komite başkanı olduğu sürece “Türkiye’ye F-16 savaş uçaklarının satışını onaylamayacağı” şeklinde açıklamalarda bulunmuştu. Senatör Menendez ile Senatör Chris van Hollen’ın daha önce Senato’ya sunduğu F-16 satışına ilişkin kısıtlayıcı maddeler sonradan tasarının Senato versiyonundan çıkarılmış ve bu gelişme Türkiye’ye F-16 satışının önünün açılması şeklinde yorumlanmıştı.

Menendez’in sunduğu maddelere göre, Başkan Biden Türkiye’ye satılacak savaş uçaklarının Yunanistan hava sahasını ihlal etmeyeceğine ve ABD’nin çıkarlarına uygun olacağına dair garanti vermek zorundaydı. Temsilciler Meclisi’nde kabul edilen maddelerde de Silah İhracatı Kontrol Yasası kapsamında Türkiye’ye yeni F-16 satışının yapılmaması ve F-16 modernizasyon kitlerinin satılmaması hükmü konulurken, bu maddenin muafiyetinin ancak “ABD’nin ulusal güvenlik menfaatlerinin gerektirdiği durumlarda ve Türkiye’nin satın alacağı silahlarla Yunan hava sahasını ihlal etmeyeceği yönünde garanti vermesiyle” mümkün olabileceği belirtiliyordu.

Dışişleri Bakanı Antony Blinken, “2023’te Amerikan Diplomasisinin Durumu: Artan Çatışmalar, Bütçe Zorlukları ve Büyük Güç Rekabeti” başlıklı Senato Dış İlişkiler Komisyonu’ndaki oturumda Menendez ve diğer katılımcıların sorularını yanıtlarken Türkiye’ye F-16 satışının onaylanması gerektiğini düşündüklerini dile getirmiş, Menendez ise Türkiye’nin NATO’nun genişlemesine yönelik tutumundan Rusya ile ilişkilere ve insan hakları siciline kadar pek çok konuda sert eleştirilerde bulunarak “Türkiye’nin F-16’ları almayı hak etmediğini” düşündüğünü belirtmişti.

Menendez’in hakkındaki rüşvet davası sonuçlanıncaya kadar Senato Dış İlişkiler Komisyonu başkanlığından ayrılmış olması Türkiye’de F-16 sürecine ilişkin beklentileri artırırken uzmanlar, Ankara ve ABD Kongresi arasındaki ilişkilerde yeni bir başlangıç ihtimali olabileceğini ancak sorunların sadece Menendez gibi tek bir kişiye bağlı olmadığına dikkat çekmişti. Senato Dış İlişkiler Komisyonu başkanlığını Menendez’den devralan Senatör Ben Cardin de yaptığı bir açıklamada, Türkiye’nin F-16 satın alma talebini değerlendireceğini ve İsveç’in NATO üyeliği dışında başka konuların da kararında etkili olacağını söylemişti. Cardin yaptığı son açıklamada Türkiye’ye savaş uçağı satışını engellemeyeceğini söyleyerek bir yıldır süren engellemeyi sona erdirmiş oldu. ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’ye F-16 satışıyla eş zamanlı olarak Yunanistan’a 40 adet F-35 savaş uçağı ve ekipmanlarının satışını onayladığını Kongre’ye bildirdi. Türkiye ile uzayan süreç, diplomatik görüşmelerde F-16’larla bağlantılı hale gelen Yunanistan’a F-35 jetlerinin satışının da gecikmesine neden oluyordu. Uçakların satışının Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline Batı’nın verdiği tepkinin ortasında Washington’un iki NATO müttefiki ile bağlarını güçlendirme çabalarına katkı sağlayacağı düşünülüyor. Satışların Türkiye’ye sınırı olan Irak, Suriye ve İran da dahil olmak üzere Ortadoğu’da çatışmaların yayılmasından duyulan endişenin arttığı önemli bir dönemde gerçekleşiyor olması da ayrıca dikkat çekiyor.