Çin Firmalarına Uygur Yaptırımı

Biden yönetiminin Çin’de yaşanan insan hakları ihlallerini gerekçe göstererek geçen hafta aldığı Pekin Kış Olimpiyatları’na diplomatik boykot kararının ardından bu kez de Temsilciler Meclisi, Sincan’daki Uygurlara Çin tarafından uygulanan soykırıma yardımcı olduğu belirlenen bazı Çinli firmaları kara listeye alan tasarıyı onayladı. Tasarı Senato’dan da geçerse Başkan Biden’ın onayına sunulacak. ABD Hazine Bakanlığı da benzer gerekçelerle sekiz Çinli şirkete yaptırım kararı aldığını duyurdu. Temsilciler Meclisi ve Senato üyelerinin uzun süredir üzerinde çalıştıkları yasa tasarısının Çin tarafından Sincan’daki Müslüman Uygur azınlığa uygulanan baskılara karşı atılan en etkili adımlardan biri olması bekleniyor.

Temsilciler Meclisi tarafından onaylanan taslak kısmen veya tamamen Doğu Türkistan’da üretilmiş malların Amerika’ya ithalinde yüksek standartlar belirleyerek Çin’in Uygur halkına uyguladığı baskılardan dolayı ek maliyet ödemesini amaçlıyor. Belirlenen yeni standarda göre ithalatçı firmaların Sincan menşeili malların zorla çalıştırılan kimseler tarafından üretilmediğini ispatlaması gerekiyor. Temsilciler Meclisi Sözcüsü Nancy Pelosi, tasarıyla ilgili yaptığı açıklamada, “Çin hükümeti tarafından Uygur halkına ve diğer Müslüman azınlıklara karşı işlenen süregelen soykırım, tüm dünyanın vicdanına karşı bir meydan okumadır” ifadelerini kullandı. Pelosi uluslararası toplumun bu duruma acilen müdahil olması gerektiğinin altını çizdi. 

ABD Hazine Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, yaptırım listesine eklenen şirketlerin Çin’deki etnik ve dini azınlıkların, özellikle de Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türklerinin biyometrik gözetimini ve takibini aktif olarak desteklediği belirtildi. Kararla birlikte Amerikalı firma ve şahısların bu kuruluşlarla bağlantılı halka açık belirli menkul kıymetlerin alımları veya satımlarını yapmasının yasaklanacağı ifade edildi. Listede yer alan şirketlerin tedarikçileri, hedeflenen şirkete mal göndermek için Ticaret Bakanlığı’ndan özel ruhsat almak zorunda. Ruhsat talepleri ise ayrıntılı bir inceleme sürecinden geçiriliyor. Listeye eklenen Çin şirket ve kurumları arasında 11 araştırma merkezi ve Çin Askeri Tıp Bilimleri Akademisi de yer alıyor. Eski adıyla Huawei Marine olan HMN International, Jiangsu Hengtong Marine, Shanghai Aoshi Control Technology ve Zhontian Technology Submarine Cable dahil bazı şirketler ise Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun modernize edilmesine katkı amacıyla ABD’den teknoloji sağlama girişiminde bulundukları iddiasıyla listeye eklenmiş durumda.

Beyaz Saray Basın Sözcüsü Jen Psaki, konuyla ilgili yaptığı açıklamada Başkan Biden’ın tasarıyı imzalayacağını söyledi. Psaki, açıklamasında “Biden yönetimi, küresel tedarik zincirinin zorla çalıştırmadan arındırılmasını sağlamaya yönelik bu tasarının uygulamaya koyulması için Kongre ile yakın bir çalışma yürütecek ve aynı zamanda, yarı iletkenler ve temiz enerji dahil ülke içi ve üçüncü taraf temel tedarik zincirleri için de çalışılacak” şeklinde konuştu. Geçen haziran ayında gerçekleştirilen G7 zirvesinde “küresel tedarik zincirinde zorla çalıştırmayla mücadele” kararı alınmış ve Biden yönetimi bu doğrultuda Doğu Türkistan’da Müslümanları ve çocuk işçileri zorla çalıştırarak üretim yapan bazı Çin firmalarına ticaret kısıtlamalar getirmişti. Washington bu kısıtlamalarla Çinli firmalara ek maliyetler getirmeye ve Pekin’in kurallara dayalı uluslararası düzenin bir parçası olarak adil ticaret kurallarına bağlı kalmasını sağlamaya çalıştığını söylüyor. Biden yönetimi ticaret kısıtlaması getirilen Çinli kuruluşların uygulamalarının yalnızca Amerikan değerlerine aykırı olmadığını, aynı zamanda “işçileri sömürerek ve ücretleri yapay olarak bastırarak” ABD işçilerinin kazançlarını da etkilediğini savunuyor.

ABD, eski Başkan Trump döneminde de “zorla çalıştırmayla üretildiği” gerekçesiyle Çin’in Doğu Türkistan’daki Uygur Özerk Bölgesi’nden pamuk ve domates ithalatını yasaklama kararı aldığını duyurmuştu. ABD Gümrükler ve Sınır Koruma İdaresinden (CPB) yapılan açıklamada, domates sosu ve kıyafet gibi domates ve pamuk ihtiva eden ürünlerin sevkiyatını yapan kargoların alıkonulması yönünde yetkili birimlere talimat gönderildiği bildirilmişti. CBP yetkilileri, “Çin hükümetinin ABD’ye piyasa rayicinin altında fiyatlarla ürün satmak için modern kölelik sömürüsünde bulunmasına müsamaha göstermeyeceğiz” ifadelerini kullanmıştı. Gümrük yetkilileri ayrıca Uygur Özerk Bölgesi’nde “zorla çalıştırma” ile üretildiğinden şüphelenilen tüm ürünlerin tedarik zincirlerinden çıkarılması için önlemler alınacağını belirtmişti.

Diğer yandan, Çinli firma ve kuruluşlara uygulanan yaptırım ve kısıtlamaların nedenleri arasında ABD’nin Çin ile olan rekabette kritik teknolojilerin gelişimini kontrol altına alma hedefi de bulunuyor. ABD Ticaret Bakanlığı listesi ABD ihraç mallarına ulaşımı sınırlandırırken Hazine Bakanlığı listeleri de Amerikan yatırımının Çin ordusunu destekleyen firmalara gitmesini engellemeyi amaçlıyor.