Fas ve İsrail Tam Diplomatik İlişki Kuruyor

ABD Başkanı Donald Trump, Twitter hesabından yaptığı açıklamayla Fas ve İsrail’in tam diplomatik ilişki kurulmasına yönelik anlaşmaya vardığını duyurdu. Trump, “tarihi bir adım” attıklarını belirterek, “İki muhteşem dostumuz İsrail ve Fas Krallığı, tam diplomatik ilişki kurulması için anlaşmaya vardı. Bu Ortadoğu’da barış için büyük bir gelişme” değerlendirmesinde bulundu. Fas, Bahreyn, BAE ve Sudan’dan sonra Amerika’nın arabuluculuğu ile İsrail’le normalleşme anlaşması imzalayan dördüncü ülke olacak. Bu dört devlet ile varılan normalleşme anlaşması kararlarından farklı olarak daha önce imzalanan İsrail-Mısır ve İsrail-Ürdün anlaşmaları savaş durumunu sonlandırmış ancak bu ülkeler arasında ticaret, turizm ve karşılıklı yatırımlarda ilerleme sağlanamamıştı. 

Yaptığı diğer bir açıklamada, Fas’ın 1777’de ABD’yi tanıdığını anımsatan Başkan Trump, bu nedenle de kendilerinin Batı Sahra üzerinde Fas’ın hakimiyetini tanıdıklarını kaydetti. Trump açıklamasının devamında “Bugün, Batı Sahra üzerinde Fas’ın hakimiyetini tanıdığımız bir bildiri imzaladım. Fas’ın ciddi, güvenilir ve gerçekçi özerklik teklifi, kalıcı barış ve refah için tek ve kalıcı çözümdür” ifadesini kullandı. Fas’ın büyük bölümünü kontrol altında tuttuğu Batı Sahra bölgesinin hukuki statüsü 1976 yılında bağımsızlığını ilan eden Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti ve Fas arasında uzun süredir çatışma ve gerginlik yaratan ihtilaflı bir konuydu.  Trump’ın Batı Sahra kararı Fas’ın İsrail ile anlaşmaya yanaşması için verilmiş bir ödül gibi görünüyor.

İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Fas Krallığı ile ilişkilerin normalleştirilmesi yönünde alınan karara ilişkin yaptığıaçıklamada, Fas Kralı VI. Muhammed’e verdiği tarihi karar için teşekkür ederek İsrail ve Fas halklarının uzun zamandır sıcak ilişkiler içinde olduğunu söyledi. Trump’a da çabaları için teşekkür eden Netanyahu açıklamasında, iki ülke arasındaki irtibat bürolarının hızla faaliyete geçirileceği bilgisini vererek, “tam diplomatik ilişkilerin kurulması için olabildiğince hızlı çalışacağız” dedi. Netanyahu iki ülke arasında direkt uçuşların da yakın zamanda başlatılacağını duyurarak, “kurulan barış köprüsünü daha sağlam bir temele oturtacaklarını” ifade etti.

Konuyla ilgili New York Times’da yayınlanan Ronen Bergman imzalı bir yazıda diplomatik ilişkilerde normalleşme kararı alan Fas ve İsrail’in her ne kadar aralarında resmi diplomatik bağ olmasa da yıllardır özellikle askeri konularda ve istihbarat alanlarında gizli bir şekilde işbirliği içinde oldukları iddia ediliyor. Yazar, İsrail’in Fas’a silah ve istihbarat toplamada kullanılan teçhizatın alınması ve kullanılmasını temin ettiğini ve hatta bir muhalif liderin suikastla öldürülmesinde yardımcı olduğunu, Fas’ın da diğer Arap ülkelerinde İsrail adına casusluk faaliyetlerinde bulunduğu ve Faslı Yahudilerin İsrail’e gitmelerini sağladığını söylüyor. Bergman İsrail’de 1 milyondan fazla Fas kökenli Yahudi bulunduğunu ve bu kişilerin hala Fas’a yönelik ilgilerinin devam ettiğinin altını çiziyor. Bergman, eski istihbarat mensuplarının beyanatları ve ortaya çıkan belgelerle ifşa olan iki ülke arasındaki gizli işbirliğinin, İsrail’in, uzun süredir devam eden, ortak çıkar ilişkisi kurabileceği Arap devletleriyle örtülü bağlar inşa etme politikasını yansıttığını belirtiyor. Yazara göre İsrail,  “çevre stratejisi” olarak tanımlanabilecek bir politika izleyerek İsrail-Arap bölgesel çatışmaların dışında kalan veya İsrail’in düşmanlarıyla kötü ilişkiler içinde olan ülkelere ulaşmak istiyor. Yazıda ayrıca Fas Kralı Muhammed’in uzun zamandır Amerika’nın, Batı Sahra’nın Fas toprağı olduğunu tanıması için İsrail’den yardımcı olmasını talep ettiğini ve bu beklentinin Trump’ın yaptığı açıklamayla nihayet gerçekleştiği ifade ediliyor.

Diğer yandan Batı Sahra bağımsızlık hareketi Polisario Cephesi adına açıklamada bulunan bir temsilci bölgenin Fas’a ait olduğunu tanıyan ABD kararının üzüntü verici olduğunu ancak kararın ilginç ama şaşırtıcı olmadığını ifade etti. Polisario’nun Avrupa temsilcisi Oubi Bchraya da kararın “Sahadaki çatışmaya ve Batı Sahra halkının kendi kaderini tayin etme hakkıyla ilgili olarak en ufak bir değişiklik bile yaratmayacağını ve Polisario’nun mücadelesine devam edeceğini” söyledi.

Fas Kralı Muhammed VI, Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ı telefonla arayarak “hala iki devletli çözümden yana olduğunu” ve “İsrail’le varılan anlaşmanın Ortadoğu’da kapsamlı ve adil bir barış için çalışmaya devam etmelerini engellemeyeceğini” bildirdi. Hamas Sözcüsü Hazım Kasım, İsrail’in Filistin halkına yönelik saldırgan politikasının dozunu artırmak için tüm normalleşme adımlarını kullandığını söyledi. Hamas, Fas’ın İsrail’le ilişkileri normalleştirmesinin Filistin davasına hizmet etmeyen siyasi bir hata olduğunu savunurken İslami Cihat Hareketi Sözcüsü Davud Şihab, yaptığı açıklamada, Fas-İsrail normalleşmesinin Arap düzeninin bozulduğunun göstergesi olduğunu belirtti. Fas’ın İsrail’le ilişkilerini normalleştirmesinin Kudüs ve Filistin’e ihanet olduğunu söyleyen Şihab, “Fas halkı İsrail’le normalleşmeyi reddedecektir.” dedi. Şihab, İsrail ile Arap ülkeleri arasındaki normalleşmelerin sömürge politikasının yeni elbiseye bürünmüş hali olduğunu ve ABD ile İsrail’in bölgedeki iç gerilimleri bölge ülkelerine şantaj için kullandığını vurguladı. Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi ise bölgesel istikrar ve yardımlaşmaya katkı sağlayacağı gerekçesiyle anlaşmayı olumlu karşıladığını açıkladı.