Ukrayna Barış Planında Mutabakat

Rusya-Ukrayna savaşını kısa süre içinde sonlandırmak isteyen Trump yönetimi her iki tarafla da görüşmelere devam ediyor. Geçen hafta Miami’de heyetler arasında yürütülen müzakereler sonucunda birçok başlıkta teknik mutabakat sağlandığı belirtildi. Toplantılara Avrupalı temsilciler de katıldı. Görüşmelerin ardından Kiev yönetimi, savaşı sona erdirmeyi hedefleyen yeni barış planının ayrıntılarını açıklarken planı inceleme aşamasında olan Moskova yönetimi ise en kısa sürede yanıt vereceklerini kaydetti. Yetkililer yürütülen müzakerelerde önemli mesafe kat edildiğine vurgu yapsa da toprak meselesi ve güvenlik mimarisi gibi temel konular hâlâ belirsizliğini koruyor.

Mevzubahis barış planı, Donald Trump yönetiminin arabuluculuğunda, ABD ile Ukrayna arasında gerçekleştirilen uzun ve yoğun müzakerelerin ardından şekillendi. Geçen hafta Moskova’ya iletilen belge, bu yönüyle yalnızca bir ön taslak ya da niyet beyanı değil, karşı tarafa sunulmuş somut bir müzakere çerçevesi niteliği taşıyor. Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, planın maddelerini basına ayrıntılı biçimde aktararak ABD ile büyük ölçüde uzlaşı sağlandığını vurguladı. Washington ve Kiev arasında mutabık kalınmış olan planın Rusya’nın yanıtına göre yenilenebileceği ileri sürülüyor.

Trump yönetiminin yaklaşımı, savaşı kesin bir askerî sonuçla bitirmekten ziyade, cephe hattını donduran ve tarafları uzun vadeli bir dengeye zorlayan bir çerçeve sunuyor. Bu perspektif, çatışmanın tamamen sona erdirilmesinden çok, kontrol altına alınmasını ve yönetilebilir bir hale getirilmesini hedefliyor. 20 maddelik planın merkezinde, mevcut temas hattının anlaşma sonrasında sabitlenmesi, bazı bölgelerin askerden arındırılması ve bu alanların uluslararası gözlem gücü tarafından denetlenmesi bulunuyor. Böylece sahadaki fiilî durumun siyasallaştırılması ve yeni bir statükoya dönüştürülmesi amaçlanıyor. Bu yönüyle plan, klasik anlamda bir “ateşkes”ten ziyade, askerî çatışmayı siyasi, hukuki ve ekonomik araçlarla sınırlamaya çalışan kapsamlı bir kriz yönetimi modeli olarak öne çıkıyor.

Washington’un bu yaklaşımı aynı zamanda savaşın giderek artan maliyetlerini azaltma ve sorumluluğu Avrupa’ya devretme stratejisiyle de örtüşüyor. Barış planının ekonomik ayağında serbest ticaret anlaşmaları, geniş ölçekli yeniden inşa fonları ve enerji altyapısına yönelik yatırımlar önemli yer tutuyor. Bu unsurlar, Ukrayna’nın savaş sonrası toparlanmasını hızlandırmayı ve ülkeyi Batı merkezli ekonomik yapılara daha sıkı biçimde entegre etmeyi hedefliyor. Ancak söz konusu ekonomik teşviklerin, güçlü askerî caydırıcılık ve net siyasi güvence mekanizmalarıyla yeterince desteklenip desteklenmediği belirsizliğini koruyor. Bu durum, planın kısa vadede istikrar sağlasa bile, uzun vadede kalıcı bir barış üretip üretemeyeceği sorusunu gündemde tutuyor.

Müzakerelerin ardından bir basın toplantısı düzenleyen Zelenskiy, 20 maddelik barış planının öne çıkan başlıklarını paylaştı. Kiev yönetimi, önceki taslaklarda yer alan ve Ukrayna açısından kabul edilemez görülen bazı maddeleri metinden çıkarmayı başardı. Buna göre, “Ukrayna’nın Donbas’tan tamamen çekilmesi” ve “işgal altındaki bölgelerin Rus toprağı olarak tanınması” yönündeki ifadeler yeni versiyonda yer almıyor. Bunun yerine Donetsk, Luhansk, Zaporijya ve Herson bölgelerinde, anlaşmanın sağlandığı andaki askerî denge ve birlik hâkimiyetinin fiilî temas hattı olarak kabul edilmesi öngörülüyor.

Zelenskiy ayrıca, Rusya’nın uzun süredir ısrar ettiği ve Ukrayna’nın NATO üyeliğinden yasal olarak feragat etmesini öngören maddenin de yeni taslaktan çıkarıldığını vurguladı. NATO üyeliğinin tek taraflı bir feragat konusu olmadığını belirten Zelenskiy, “Ukrayna’yı kabul edip etmemek NATO üyesi ülkelerin kararıdır; ancak Ukrayna’nın kararı nettir” ifadelerini kullandı. Anayasada NATO üyeliğini yasaklayacak bir değişikliğe mesafeli durduklarını söyleyen Ukrayna lideri, bu açıklamayla Kiev’in güvenlik yöneliminin masadan tamamen kalkmadığını ve üyelik hedefinin stratejik bir seçenek olarak korunmaya devam ettiğini ima etti.

Zelenskiy, son açıklamalarında geçmişe kıyasla daha esnek bir dil benimsiyor. Donetsk hattında “askerden arındırılmış serbest ekonomik bölgeler” fikrine kapıyı tamamen kapatmaması, Kiev’in mutlak askerî zafer beklentisinden kademeli olarak uzaklaştığına işaret ediyor. Bununla birlikte Zelenskiy, böylesi düzenlemelerin ancak halk oylamasıyla meşruiyet kazanabileceğini vurgulayarak, olası siyasi maliyeti toplumsal bir karara dönüştürmeye çalışıyor. Bu yaklaşım bazı çevrelerce taviz olarak görülse de Ukrayna açısından askerî yıpranma, insan kaybı ve ekonomik baskılar karşısında manevra alanı yaratma çabası olarak değerlendirilebilir. Zelenskiy ayrıca güçlü ve NATO’ya benzer güvenlik garantileri olmadan kalıcı bir anlaşmanın, Ukrayna’yı ileride daha büyük güvenlik riskleriyle karşı karşıya bırakacağı görüşünü koruyor.

Barış planının önündeki en büyük belirsizlik, Moskova’nın gerçek niyetlerine ilişkin değerlendirmelerden kaynaklanıyor. ABD istihbarat raporları, Rusya Devlet Başkanı Putin’in Ukrayna’daki hedeflerinden vazgeçmediğini, hatta uzun vadede eski Sovyet coğrafyasına yönelik daha geniş bir nüfuz alanı tasarladığını ileri sürüyor. Bu raporlar, Kremlin’in müzakereleri stratejik bir mola olarak gördüğü ve askeri kapasitesini yeniden toparlamayı hedeflediği varsayımına dayanıyor.

Bu durum, Trump yönetiminin kamuoyuna yansıyan “Putin barış istiyor” söylemiyle de uyuşmuyor. Washington’daki bu ikili yaklaşım, bir yandan diplomatik süreci canlı tutma ve Rusya’yı masada tutma ihtiyacından, diğer yandan ise müttefiklerde paniği ve cephe içi dağılmayı önleme kaygısından besleniyor olabilir. Ancak istihbarat analizlerinin doğru çıkması halinde, cephe hattını donduran bir anlaşmanın Rusya’ya zaman kazandırarak ileride daha kapsamlı taleplerin önünü açabileceği endişesi öne çıkıyor.

Trump yönetiminin barış çabaları, savaşı tamamen bitirmekten çok onu yönetilebilir bir dengeye taşımayı hedefliyor. Zelenskiy, Ukrayna’nın içinde bulunduğu zor durum ve Trump yönetiminin artan baskısı nedeniyle daha esnek bir tutum sergilemek zorunda kalmış gibi görünüyor. ABD istihbaratının Vladimir Putin’in uzun vadeli hedeflerine dair uyarıları, barış sürecinin ne kadar kırılganlığına gösteriyor. Mevcut plan kısa vadede çatışmasızlık sağlayabilir; ancak güçlü ve bağlayıcı güvenlik garantileri olmadan, dondurulmuş bir cephe hattının ileride yeni krizlere zemin hazırlaması ihtimali devam ediyor. Bu nedenle ortaya konan çerçeve, kalıcı barıştan çok büyük güçler arasındaki belirsizliği geçici olarak erteleyen bir ara çözüm niteliği taşıyor.